NIEUWVEEN – Kant-en-klaarmaaltijden zijn niet weg te denken uit onze hectische 24-uurssamenleving. Het stigmatiserende beeld van de vrijgezelle veertiger met een magnetronmaaltijd op schoot klopt allang niet meer met het ‘signalement’ van de kant-en-klaarconsument. De doelgroep is veel breder: oudere mensen die niet meer koken, gezinnen aan de diepvriespizza en studenten zonder keuken. Het imago van de gemaksmaaltijd, namelijk die van te zout, te vet, te veel additieven, te weinig groenten en te veel ‘vulling’, is niet weg te poetsen. De deskundigen roepen het. Maar hoe zit het écht met dat beeld dat we hebben van ongezond eten uit de supermarkt?
Levensmiddelenkrant duikt in de koelschappen met de kant-en-klaarmaaltijden: van de welbekende rodekool met hachee en aardappelpuree tot gezonde, maatschappelijk verantwoorde, duurzaam geproduceerde, maaltijden.
Eva Corpeleijn, associate professor voeding en gezondheid aan het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG), gespecialiseerd in obesitas en diabetes, geeft haar ongezouten mening. Zij vindt dat het ongezonde imago van gemaksvoeding inderdaad klopt. Die maaltijden bevatten relatief veel zout, calorieën, additieven en vulsels (zoals rijst en pasta). Ook bevatten ze volgens haar veelal te weinig groenten, zijn de porties te groot of juist te klein, waardoor de maaltijden niet aan de aanbevolen hoeveelheden voldoen. Ze brengt echter een nuance aan: “Het verschilt wel welke maaltijd je kiest. Wanneer je zelf kookt, en dan heb ik het over de welbekende AGV-maaltijd, heb je zelf meer invloed op de ingrediënten. Bij kant-en-klaarmaaltijden kun je geen ongezonde toevoegingen weglaten. Toch is er wel een lichte, positieve verandering te bespeuren in het aanbod van kant-en-klare maaltijden die aan de criteria voldoen.”
Van blik tot bakje en van oud tot jong
De variatie in kant-en-klaarmaaltijden in de supermarkten is groot, net als de doelgroepen waarvoor ze bestemd zijn. Al in de jaren vijftig van de vorige eeuw kwamen de eerste gemaksmaaltijden in Nederland op de markt; het waren de blikken met nasi en spaghetti. In de loop der jaren is het aanbod fors gegroeid en daarmee ook de kwaliteit. Van de welbekende bakjes met rode biet, aardappelpuree en gehaktbal die vrijgezelle veertiger koopt, tot gezonde maaltijden met een hippe uitstraling die dezelfde en andere doelgroepen aanspreekt. Ook voor oudere mensen die geen zin hebben om voor zichzelf te koken of het gewoonweg niet meer kunnen, ligt er een verscheidenheid aan kant-en-klaarmaaltijden in de koelschappen. Hoe zit het eigenlijk met de richtlijnen voor een gezonde maaltijd voor al die verschillende doelgroepen? Corpeleijn licht toe: “Er worden twee richtlijnen gehanteerd. De eerste geldt voor alle doelgroepen, van ouderen tot studenten, tweeverdieners en gezinnen. Goede voeding geeft minder risico op diabetes, kanker en hart- en vaatziekten. Bij de tweede richtlijn wordt gelet op voldoende vitamines en mineralen. Voor ouderen hanteren we voorwaarden zoals bijvoorbeeld de aanwezigheid van vitamine D in voeding. Dan heb je nog de specifieke groep mensen die veganistisch eten. Zij zouden meer op vitamine B12 en eiwitten moeten letten. Opmerkelijk is dat een onderzoek van de Universiteit Wageningen uitwijst dat er bij veganistische producten extra B12 en eiwitten zijn toegevoegd en dat dit bij sommige zelfs wel te veel is gebeurd.”
Overgewicht en hart- en vaatziekten
Zout en calorieën zitten standaard te veel in bewerkte voeding. Sappen en dranken bevatten vaak te veel suiker. Bij kant-en-klaarmaaltijden ontbreekt het bijvoorbeeld vaak aan voldoende groenten. Maar Corpeleijn onderstreept dat zout toch echt de grote boosdoener is, als het gaat om ongezonde voeding. Uit cijfers van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport blijkt dat 50% van de volwassenen overgewicht heeft. Dat leidt tot hart- en vaatziekten, en een hoge bloeddruk. Corpeleijn: “60% van onze patiënten in het UMCG heeft overgewicht en heeft een zoutgevoeligheid die tot hoge bloeddruk met daaraan hangende gezondheidsklachten kan leiden.”
Keuzestress
Veel variatie en veel keuze kan tot verwarring leiden bij de consument. Voedselkeuzelogo’s zouden meer duidelijkheid moeten brengen in het maken van keuzes, evenals de Nutri-Score. Dit is het enige kleurgecodeerde voedselkeuzelogo dat gebaseerd is op onafhankelijke wetenschap, en betrekking heeft op 100 g/ml en niet op basis van door fabrikanten vastgestelde portiegrootte. Maar opvallend is dat een diepvriespizza NutriScore A kan hebben. Dit kan misleidend werken bij het kiezen.
Corpeleijn kijkt dan ook met enige scepsis naar de logo’s en etiketten: “Het toekennen van voedselkeuzelogo’s is een lastige kwestie. Ze kunnen verwarring geven. Informatie die fabrikanten geven kan misleidend werken. Frites heeft bijvoorbeeld de Nutri-Score B. Maar deze score betreft het rauwe product. Na het bakken valt de score veel slechter uit omdat er dan vet en zout wordt toegevoegd aan het product. Een diepvriespizza is ook zo’n voorbeeld. Die kan hoger scoren in vergelijking met andere soorten diepvriespizza.”
Keuzekansen
De hoogleraar vindt dat er voldoende kansen liggen voor fabrikanten en producenten van gemaksvoeding. Zij zouden bijvoorbeeld minder suiker in dranken kunnen toevoegen ten faveure van een lagere suikertaks die geheven wordt. Daar ligt winst voor fabrikanten. Ook zouden producenten zich meer op de logo’s op de producten kunnen richten. “Een betere score moedigt de consument aan het te kopen. Als de porties te groot zijn, is de kans dat je je overeet. Wanneer ze te klein zijn, grijp je eerder naar extraatjes”, aldus Corpeleijn. Ook zijn er kansen voor supermarkten en retail om gezonde gemaksvoeding te promoten.
Gezondere maaltijden zouden op een beter zichtbare plek mogen liggen in de supermarkt. Ze moeten goedkoper worden om ze aantrekkelijker voor de consument te maken, als het aan Corpeleijn ligt. Maar supermarkten zitten vast aan producenten en fabrikanten, en de organisatie waarbij ze zijn aangesloten. “Supermarktondernemers hebben weinig vrijheid in de keuze van de plekken in het schap. De macht van de producent is heel groot”, vindt Corpeleijn.
De deskundige koopt zelf ook weleens kant-en-klaarmaaltijden, zoals een pizza uit het vriesvak. Zij let bij de keuze op de portiegrootte, of er voldoende groenten in de maaltijd zitten en of deze niet te veel calorieën bevat. “Een diepvriespizza bevat al gauw zo’n 1000 calorieën. Als je er een drankje bij neemt, zit je al op de helft van wat je per dag maximaal binnen zou moeten krijgen.”
Op de supermarktvloer
Fabrikanten en supermarkten geven gehoor aan de oproep voor gezondere voeding. Er wordt minder suiker en zout aan de eigenmerkproducten toegevoegd. Winkels promoten gezonde gemaksvoeding op verschillende manieren. Ze bieden gezonde salades met kortingen en bonussen. En gezonde producten worden niet meer op een aparte plek in het schap gelegd. Ook gaan supermarkten vaker in zee met producenten die gezondere maaltijden aanbieden. Mama’s Maaltijden is hier een voorbeeld van. Deze werden door de onafhankelijke jury van FOOD100 uitgeroepen tot product van het jaar 2022 en 2023. Edwin Ten Brink van Jumbo Ten Brink in Alphen aan den Rijn gaat zelfs een stapje verder. In zijn supermarkt verkoopt hij kant-en-klaarmaaltijden die ter plekke vers worden bereid door chefs. De gerechten zijn ontwikkeld volgens de paleovoeding met een personal trainer. Met name veertigers, en niet alleen sporters, kopen deze gemaksmaaltijden. Ten Brink wil, in samenwerking met een Alphense huisartsenpraktijk zijn klanten voorlichten en wegwijs maken in het aanbod van gezonde voeding. De transparante verpakking heeft een sticker met QR-code voor meer informatie. Zelf neemt de supermarktondernemer ook regelmatig een maaltijd mee. “Ik vind de portionering belangrijk. Ik eet nooit te veel. Een kant-en-klaarmaaltijd is gemakkelijk en staat met 20 minuten op tafel”, aldus Ten Brink.
Dit artikel verscheen eerder in Levensmiddelenkrant. Abonneren? Klik hier.
